top of page
Διοργάνωση διαδικτυακής ημερίδας

Τίτλος ημερίδας: Ψηφιακά Τοπία, Ιδεολογίες, Ρευστός Ρατσισμός, Πανεπιστήμιο Πατρών, Τμήμα Φιλολογίας, Ειδίκευση Γλωσσολογίας, & Cardiff University, School of English, Communication and Philosophy, 29 Μαρτίου 2023.

Σπηλιώτη, Τ. (29 Μαρτίου 2023). #γκρικ#νοτ: Διαγραφηματικές πρακτικές και γλωσσικές ιδεολογίες σε ψηφιακά τοπία. Ημερίδα Ψηφιακά Τοπία, Ιδεολογίες, Ρευστός Ρατσισμός.

Περίληψη

Στις συνθήκες έντονης κινητικότητας, αλλά και ανισότητας, που βιώνουμε στις σύγχρονες διαδικτυακές κοινωνίες, τα ψηφιακά μέσα παίζουν σημαντικό ρόλο στη συγκρότηση μιας πραγματικότητας που επιτρέπει συναντήσεις και μείξεις γλωσσών και πολιτισμών και, ενδεχομένως, δημιουργεί τις προϋποθέσεις για ρευστούς προσδιορισμούς και υβριδικές ταυτότητες. Στα ψηφιακά τοπία μία όψη γλωσσικής υβριδικότητας που βασίζεται ιδιαίτερα στη γραφή ως σημειωτικό πόρο επικοινωνίας είναι η διαγραφηματικότητα (trans-scripting, Androutsopoulos 2015), δηλαδή η αναπαράσταση στοιχείων μιας γλώσσας στο γραφικό σύστημα μιας άλλης. Αρχικά τέτοια φαινόμενα μελετήθηκαν στο πλαίσιο της χρήσης των Λατινοελληνικών ή Greeklish και σε μεγάλο βαθμό συνδέθηκαν με τους τεχνολογικούς περιορισμούς των ψηφιακών μέσων.


Διαγραφηματικές πρακτικές, όμως, παρατηρούνται και σήμερα στα ψηφιακά γλωσσικά τοπία. Για παράδειγμα, χρήστες του διαδικτύου μεταγράφουν λέξεις ή εκφράσεις που συνδέονται με την Αγγλική γλώσσα με χαρακτήρες άλλων γραφικών συστημάτων, όπως το Κυριλλικό ή το Ελληνικό αλφάβητο, τα κινεζικά ιδεογράμματα κλπ. Σε αυτή την παρουσίαση, θα διερευνήσουμε τη χρήση Ελληνοαγγλικών ή engreek σε συγκεκριμένα ψηφιακά περιβάλλοντα και θα προσεγγίσουμε τη διαγραφηματικότητα ως μια διαδικασία επαναγραφής που δημιουργικά αναμειγνύει στοιχεία από ένα ευρύτερο ρεπερτόριο γλωσσικών και άλλων σημειωτικών πόρων, και επιτελείται προς (και για) συγκεκριμένους διαδικτυακούς αποδέκτες (Spilioti 2019). Στην ανάλυση θα εξετάσουμε: (α) ποιες στρατηγικές επαναγραφής χρησιμοποιούνται στα ψηφιακά τοπία, (β) σε ποιο διαδικτυακό κοινό απευθύνονται, και (γ) πώς οι επαναγραφές λειτουργούν ως πιθανοί ενδείκτες ιδεολογικών τοποθετήσεων που συμβάλλουν στη συγκρότηση ταυτοτήτων. Η συζήτηση των ιδεολογικών τοποθετήσεων που παρατηρούνται στα πλαίσια των διαγραφηματικών πρακτικών θα θέσει ερωτήματα σχετικά με το πώς ο εθνικός και ο μετα-εθνικός λόγος (Αρχάκης 2020) διαπλέκονται στην καθημερινή γλωσσική χρήση τόσο στα ψηφιακά τοπία όσο και σε αστικά γλωσσικά τοπία που παρουσιάζουν στοιχεία διαγραφηματικότητας.

Βιβλιογραφία

  1. Androutsopoulos, J. (2015). Networked multilingualism: Some language practices on Facebook and their implications. International Journal of Bilingualism 19 (2): 185-205.

  2. Αρχάκης, Α. (2020). Από τον Εθνικό στον Μετα-εθνικό Λόγο: Μεταναστευτικές Ταυτότητες και Κριτική Εκπαίδευση. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη.

  3. Spilioti, T. (2019). From transliteration to trans-scripting: Creativity and multilingual writing on the internet. Discourse, Context and Media 29, article number: 100294. (10.1016/j.dcm.2019.03.001)

Τζωρτζάτου, Κ., Αρχάκης, Α., Καραχάλιου, Ρ. & Τσάμη, Β. (29 Μαρτίου 2023). Διαμορφώνοντας μια εργαλειοθήκη ανίχνευσης του ρατσισμού σε ένα σώμα ελληνικών αντιρατσιστικών κειμένων. Ημερίδα Ψηφιακά Τοπία, Ιδεολογίες, Ρευστός Ρατσισμός.

Περίληψη

Οι μεταναστευτικές και προσφυγικές αφίξεις στον ευρωπαϊκό χώρο κατά τα έτη 2015-2017 οδήγησαν στην ανάδυση ποικίλων στάσεων και πρακτικών εκ μέρους των ευρωπαϊκών κρατών, οι οποίες χαρακτηρίζονται από αλληλεγγύη έως και ξενοφοβία. Έτσι, παράλληλα με τον ρατσιστικό λόγο, τέθηκαν σε κυκλοφορία πλήθος αντιρατσιστικών κειμένων με θέμα το μεταναστευτικό και προσφυγικό ζήτημα, τα οποία στοχεύουν στην καταπολέμηση του ρατσισμού. Στο πλαίσιο αυτό, επιδίωξή μας είναι να αναδείξουμε ότι οι ρατσιστικές αντιλήψεις για μεταναστευτικούς και προσφυγικούς πληθυσμούς δεν καλλιεργούνται μόνο μέσα από τον λόγο μίσους, ο οποίος δαιμονοποιεί απροκάλυπτα τους πληθυσμούς αυτούς, αλλά και μέσα από τον φαινομενικά αντιρατσιστικό λόγο, ο οποίος, ενώ προσβλέπει στην καταγγελία των ρατσιστικών πρακτικών, καταλήγει να συγκαλύπτει και να αναπαράγει ανισότητες. Από αυτή τη συνύπαρξη ρατσιστικών και αντιρατσιστικών θέσεων στα ίδια (περι)κείμενα προκύπτει ένα νέο είδος αμφίσημου ρατσισμού, ο ρευστός ρατσισμός (Weaver 2016: 63-64).


Στη μελέτη αυτή παρουσιάζουμε μία εργαλειοθήκη, η οποία περιλαμβάνει ένα σύνολο εργαλείων ανίχνευσης του ρατσισμού σε αντιρατσιστικά κείμενα. Η δημιουργία της εργαλειοθήκης προέκυψε από την κριτική επεξεργασία του πρώτου ψηφιακού σώματος ελληνικών αντιρατσιστικών κειμένων για μεταναστευτικούς και προσφυγικούς πληθυσμούς. Πιο συγκεκριμένα, το σώμα που διαμορφώσαμε περιλαμβάνει 830 αντιρατσιστικά κείμενα ή κειμενικά αποσπάσματα, η συλλογή των οποίων βασίστηκε σε συγκεκριμένα κριτήρια, όπως η δημόσια, ελεύθερη πρόσβαση στα κείμενα, η χρονική περίοδος δημοσίευσης των κειμένων, η κατοχύρωση της αντιρατσιστικότητας των κειμένων και η συνάφειά τους με το μεταναστευτικό και προσφυγικό ζήτημα. Πρόκειται για θεσμικά ή/και μιντιακά κείμενα, τα οποία προέρχονται από 41 διαφορετικές πηγές, αριθμούν 501.744 χιλιάδες λέξεις και έχουν συνταχθεί από πολυάριθμους/ες συγγραφείς. Σύμφωνα με την κριτική ανάλυση ενδεικτικών κειμένων του σώματος, οι ρατσιστικές θέσεις και απόψεις εμφιλοχωρούν στα αντιρατσιστικά κείμενα μέσω δύο βασικών οδών: της διάκρισης και της αφομοίωσης και, ειδικότερα, μέσω 3 υποκατηγοριών διάκρισης και 2 υποκατηγοριών αφομοίωσης. Ως εκ τούτου, η εργαλειοθήκη περιλαμβάνει 5 εργαλεία για την εντοπισμό των 5 υποκατηγοριών ρατσισμού. Κάθε εργαλείο αποτελεί μια ερώτηση για την ανίχνευση ρατσιστικών θέσεων σε αντιρατσιστικά κείμενα, η οποία καλεί τον/την αναγνώστη/τρια να κοιτάξει προσεκτικά τα γλωσσικά μέσα (ανα)παραγωγής ρατσιστικών νοημάτων.


Η λειτουργικότητα των εργαλείων/ερωτήσεων αναδείχθηκε στην εφαρμογή τους σε κάθε κείμενο του σώματος. Βάσει της εφαρμογής αυτής, ανιχνεύτηκε ποιες υποκατηγορίες ρατσισμού εντοπίζονται σε κάθε κείμενο ή ποια κείμενα είναι αμιγώς αντιρατσιστικά. Στο πλαίσιο αυτό, τα κείμενα επισημειώθηκαν ως προς τις πληροφορίες που προσδιορίζουν τη ρατσιστικότητα τους. Από τη διαδικασία αυτή προέκυψε ότι το σώμα των 830 αντιρατσιστικών κειμένων διακρίνεται σε δύο υπο-σώματα: ένα υπο-σώμα 814 κειμένων ρευστού ρατσισμού, δηλαδή ένα υποσύνολο κειμένων στα οποία ανιχνεύτηκαν υποκατηγορίες ρατσισμού, και ένα υπο-σώμα 16 αμιγώς αντιρατσιστικών κειμένων, δηλαδή ένα υποσύνολο κειμένων στα οποία δεν ανιχνεύτηκαν υποκατηγορίες ρατσισμού.


Η εργαλειοθήκη και το επισημειωμένο σώμα ελληνικών αντιρατσιστικών κειμένων βρίσκονται καταχωρημένα σε μια ψηφιακή βάση δεδομένων, η οποία σε επιστημονικό επίπεδο επιχειρεί τη λεγόμενη Ανοικτή Επιστήμη (Οpen Science), ενώ σε κοινωνικό επίπεδο την ευαισθητοποίηση του κοινού σε θέματα ρατσισμού και ρευστού ρατσισμού.

Βιβλιογραφία

  1. Weaver, S. (2016). The Rhetoric of Racist Humour: US, UK and Global Race Joking. London: Routledge.

Λυμπέρη, Μ. (29 Μαρτίου 2023). Μη/Αναπαράσταση και συγκρότηση του/της Άλλου/ης ως ‘ρευστής απειλής’: Aπό την υποστήριξη στην αποστροφή. Ημερίδα Ψηφιακά Τοπία, Ιδεολογίες, Ρευστός Ρατσισμός.

Περίληψη

Ολοένα και περισσότερες μελέτες αναδεικνύουν ότι ο ρατσισμός προκειμένου να λειτουργήσει στα συνεχώς μεταβαλλόμενα περικείμενα αποκτά πιο ρευστές μορφές και στηρίζεται σε αμφισημίες, με αποτέλεσμα (και σκοπό) να παραμένει αόρατος. Στο πλαίσιο, αυτό ένας ευρύτερος προβληματισμός που τίθεται είναι τι είδους αλλαγές θα μπορούσαν να γίνουν όσον αφορά τις θεωρητικές και μεθοδολογικές προσεγγίσεις των αντι/ρατσιστικών λόγων, ώστε να είναι πιο αποτελεσματικές για την ανίχνευση τυχόν αμφισημιών.


Στην κατεύθυνση αυτή, αξιοποιώντας τις θεωρητικές έννοιες του ρευστού φόβου (liquid fear; Bauman, 2006) και της μη/ανοχής (in/tolerance; Brown, 2006, 2008), η παρούσα πραγμάτευση εισάγει την έννοια της ρευστής απειλής. Η έννοια αυτή εξετάζεται στο πλαίσιο της μη/αναπαράστασης και, συγκεκριμένα, υπό το πρίσμα των θεωριών της έγκλησης (interpellation; Butler, 1997; Arendt, 1998) και της απόρριψης (abjection; Kristeva, 1982; Butler, 1993) και εκλαμβάνεται ως μια απειλή που δεν αναπαρίσταται ρητά, αλλά υπονοείται και έτσι παραμένει λιγότερο ορατή.


Με βάση τα παραπάνω, η έρευνα που θα παρουσιάσω εστιάζει σε πέντε μιντιακά πολυτροπικά κείμενα που υποστηρίζουν ρητά τους/τις μετανάστες/τριες και την εγκατάστασή τους στην Ελλάδα, για την ανάλυση των οποίων αξιοποιούνται τα μεθοδολογικά εργαλεία που προτείνει ο van Leeuwen (2008). Το βασικό συμπέρασμα στο οποίο καταλήγω είναι ότι τα κείμενα απηχούν, σχετικά με τους/τις μετανάστες/τριες, τη ρατσιστική πρόσληψη του/της αφετηριακά απειλητικού Άλλου/ης, επανα-νοηματοδοτώντας τον/την ωστόσο ως ρευστή απειλή. Πιο συγκεκριμένα, θα υποστηρίξω ότι τα κείμενα:


  • αναπαριστώντας συστηματικά και ορατοποιώντας έναν/μια ανεκτό/ή Άλλο/η (βάσει της ανάλυσης, διαπιστώνεται ότι αυτός/η ο/η ανεκτός/ή Άλλος/η είναι είτε ο/η ελαχιστοποιημένος/η είτε ο/η αφομοιωμένος/η Άλλος/η),

  • απορρίπτουν σιωπηλά έναν/μια μη-ανεκτό/ή απειλητικό/ή Άλλο/η, ο/η οποίος/α ωστόσο δεν αναπαρίσταται ρητά και παραμένει αόρατος/η, συγκροτώντας έτσι μια ρευστή απειλή.


Ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί στο ότι αυτή η επανα-νοηματοδότηση των μεταναστών/τριών ως ρευστής απειλής αποτελεί πρόσφορο έδαφος, αφενός, για τη στοιχειοθέτηση ενός ρευστού φόβου απέναντι στους/στις μετανάστες/τριες, αφετέρου, για τη μετατόπιση των πολιτικών αποστροφής, με το πρόσχημα μάλιστα της ανοχής.

Βιβλιογραφία

  1. Arendt, H. 1998. The Human Condition. Chicago and London: University of Chicago Press.

  2. Bauman, Z. 2006. Liquid Fear. Cambridge: Polity Press.

  3. Brown, W. 2006. Regulating Aversion: Tolerance in the Age of Identity and Empire. Princeton: Princeton University Press.

  4. Brown, W. 2008. Tolerance as/in civilizational discourse. Nomos 48, 406-411.

  5. Butler, J. 1993. Bodies that Matter: On the Discursive Limits of “Sex”. New York: Routledge.

  6. Butler, J. 1997. Excitable Speech: A Politics of the Performative. New York: Routlerdge.

  7. Kristeva, J. 1982. Powers of Horror: An Essay on Abjection. Trans: L. S. Roudiez. New York: Columbia University Press.

  8. van Leeuwen, T. 2008. Discourse and Practice: New Tools for Critical Analysis. New York: Oxford University Press.

Παναγάκη, Ν. (29 Μαρτίου 2023). O αντιρατσιστικός λόγος σε μαθητές/τριες της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης: Δεδομένα, προκλήσεις και προοπτικές. Ημερίδα Ψηφιακά Τοπία, Ιδεολογίες, Ρευστός Ρατσισμός.

Περίληψη

Ως αντίδραση στο φαινόμενο του ρατσισμού και στις διάφορες εκφάνσεις του (φρικαλεότητες των ναζί, διακρίσεις εις βάρος των μαύρων κλπ.), αναδύθηκε ο αντιρατσισμός, ο οποίος αντιστέκεται σε κάθε είδους διάκριση και κατάχρηση εξουσίας. Σε αυτό το πλαίσιο, ο αντιρατσιστικός λόγος αποτελεί την έκφραση της αντιρατσιστικής συνείδησης, η οποία τα τελευταία χρόνια προωθείται περαιτέρω λόγω της αυξημένης κινητικότητας των μεταναστευτικών-προσφυγικών πληθυσμών. Παρόλα αυτά ρατσιστικές πρακτικές εξακολουθούν να λαμβάνουν χώρα σε ποικίλα πλειονοτικά περιβάλλοντα, όπως, μεταξύ άλλων, το σχολείο (van Dijk 2021).


Το ενδιαφέρον της παρούσας ανακοίνωσης εστιάζεται στο σύγχρονο ελληνικό σχολείο όπου συνυπάρχουν πλειονοτικοί/ές, μετανάστες/τριες και πρόσφυγες/ισσες μαθητές/τριες. Στόχος μου είναι να εντοπίσω τον αντιρατσιστικό λόγο των μαθητών/τριών Ε’ και ΣΤ’ δημοτικού και να διερευνήσω τις μορφές που αυτός παίρνει όταν αφορά τους/τις νεοεισερχόμενους/ες πρόσφυγες/ισσες. Αξιοποιώντας εργαλεία των Κριτικών Σπουδών Λόγου και συγκεκριμένα τη Λογοϊστορική Προσέγγιση (Reisigl & Wodak 2016), διαπίστωσα ότι οι μαθητές/τριες αξιοποιούν στρατηγικές λόγου που αναπαριστάνουν τους/τις πρόσφυγες/ισσες ως ίσους/ες, ως οικείο μέρος της κοινωνικής τους πραγματικότητας και ως αποδέκτες/τριες ρατσισμού. Από τα υπό ανάλυση δεδομένα προέκυψαν νέες στρατηγικές λόγου που εμπλουτίζουν το ήδη εκτεταμένο σύνολο στρατηγικών λόγου που προτείνεται από τη βιβλιογραφία (βλ. ενδεικτικά Reisigl & Wodak 2001).

Βιβλιογραφία

  1. Reisigl, M., & Wodak, R. (2001). Discourse and Discrimination. Rhetoric of Racism and Antisemitism. Routledge.

  2. Reisigl, M., & Wodak, R. (2016). The Discourse-Historical Approach (DHA). In R. Wodak & M. Meyer (Eds.), Methods of Critical Discourse Studies (3rd ed., pp. 23-61). Sage.

  3. Van Dijk, T. A. (2021). Antiracist Discourse: Theory and History of a Macromovement. Cambridge University Press.

Κουφού, Σ. (29 Μαρτίου 2023). Η διδακτική αξιοποίηση της «διπλής γλώσσας»: Μια πορεία προς την κριτική γλωσσική επίγνωση και τον κριτικό γραμματισμό. Ημερίδα Ψηφιακά Τοπία, Ιδεολογίες, Ρευστός Ρατσισμός.

Περίληψη

Από τα τέλη του 20ου αιώνα, νέα ρεύματα στη Γλωσσολογική Επιστήμη που υποστηρίζουν την επικοινωνιακή-λειτουργική χρήση της γλώσσας (Halliday, 1985) καθώς και δύο εξελίξεις στη Βρετανία, το κίνημα της Γλωσσικής Επίγνωσης (“Language Awareness”) και η Κριτική Ανάλυση Λόγου ως προσέγγιση μελέτης της γλώσσας (βλ. Fairclough, 1989) θεμελιώνουν καινούριες βάσεις στη Διδακτική της Γλώσσας. Αναδύεται βαθμιαία η Εκπαιδευτική Γλωσσολογία που θέτει ως κύριο στόχο τη γλωσσική επίγνωση των μαθητών και δίνει έμφαση στα διάφορα επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης (βλ. Hawkins, 1984). Παράλληλα, το κίνημα του Κριτικού Γραμματισμού (βλ. Freire, 1973) προτάσσει ως αναγκαιότητα την αλλαγή κατεύθυνσης της γλωσσικής εκπαίδευσης προς την προετοιμασία κριτικά σκεπτόμενων πολιτών. Στην Ελλάδα, παρά την αλλαγή της στόχευσης των Προγραμμάτων Σπουδών από το 2003, φαίνεται ότι οι περισσότερες δραστηριότητες των διδακτικών εγχειριδίων αναπαράγουν γλωσσικές, κειμενικές και κοινωνικές συμβάσεις χωρίς να ενθαρρύνουν την κριτική αντιμετώπιση αυτών. Ωστόσο, στο σύγχρονο κοινωνικο-πολιτισμικό περιβάλλον η γλωσσική εκπαίδευση δεν μπορεί να περιορίζεται στην άσκηση των μαθητών/τριών σε γλωσσικές ικανότητες αλλά οφείλει να στοχεύει στην κατανόηση της διαλεκτικής σχέσης γλώσσας και κοινωνίας και στη συνειδητοποίηση της συμβολής της γλώσσας στη δημιουργία ταυτοτήτων και κυρίαρχων ιδεολογιών (Αρχάκης & Τσάκωνα, 2011).


Στην παρούσα εργασία, χρησιμοποιούνται αυθεντικά διαφημιστικά κείμενα και αξιοποιείται διδακτικά η «διπλή γλώσσα» (doublespeak) στοχεύοντας στην ανάπτυξη της κριτικής γλωσσικής επίγνωσης και ευρύτερα του κριτικού γραμματισμού μαθητών/τριών Στ’ δημοτικού. Ο όρος «διπλή γλώσσα» χρησιμοποιείται για να περιγράψει τη χρήση της γλώσσας με τέτοιον τρόπο ώστε να παραβιάζεται σκόπιμα η επικοινωνιακή λειτουργία, μέσω αποσιώπησης πληροφοριών και δημιουργίας ασάφειας (Ξυδόπουλος, 2008· Lutz, 1989). Παρουσιάζονται αποτελέσματα πιλοτικής έρευνας στα πλαίσια διδακτορικής διατριβής που σκοπό έχει να εξετάσει αν η διδακτική αξιοποίηση της «διπλής γλώσσας» σε εκπαιδευτικό πλαίσιο μπορεί να αποφέρει ικανοποιητικά αποτελέσματα ως προς την ανάπτυξη της κριτικής γλωσσικής επίγνωσης των μαθητών/τριών.

Βιβλιογραφία

  1. Αρχάκης, Α. & Τσάκωνα, Β. (2011). Ταυτότητες, Αφηγήσεις και Γλωσσική Εκπαίδευση. Αθήνα: Πατάκης.

  2. Fairclough, N. (1989). Language and Power. London: Longman.

  3. Freire, P. (1973). Education for Critical Consciousness. New York, Seabury Press.

  4. Halliday, M. A. K. (1985). An Introduction to Functional Grammar (1st ed.). London: Edward Arnold

  5. Hawkins, E. W. (1984). Awareness of Language: An Introduction. Cambridge: Cambridge University Press.

  6. Κουτσογιάννης, Δ. (2017). Γλωσσική Διδασκαλία Χθες, Σήμερα, Αύριο. Μια Πολιτική Προσέγγιση. Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών [Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη].

  7. Lutz, W. (1989). Doublespeak. New York: Harper & Row.

  8. Ξυδόπουλος, Γ. (2008). Λεξικολογία. Εισαγωγή στην Ανάλυση της Λέξης και του Λεξικού. Αθήνα: Πατάκη.

Σκούρα, Ει. (29 Μαρτίου 2023). Αξιοποιώντας κείμενα με ρευστό ρατσισμό στο πλαίσιο των πολυγραμματισμών: Προτάσεις κριτικού γραμματισμού και στάσεις των εκπαιδευτικών. Ημερίδα Ψηφιακά τοπία, ιδεολογίες, ρευστός ρατσισμός.

Περίληψη

Έχοντας ενσωματωθεί στα περισσότερα σύγχρονα προγράμματα σπουδών ο κριτικός γραμματισμός βρίσκεται τις τελευταίες δεκαετίες στο επίκεντρο των συζητήσεων για τη διδασκαλία του γλωσσικού μαθήματος. Κεντρική επιδίωξή του είναι να καταστήσει τους/τις μαθητές/τριες ικανούς/ές να ανιχνεύουν στα κείμενα φαινόμενα κοινωνιογλωσσικών ανισοτήτων και διακρίσεων, όπως είναι ο ρατσισμός προς τους μεταναστευτικούς-προσφυγικούς πληθυσμούς. Και είναι γεγονός ότι οι ρατσιστικές διακρίσεις προς τους πληθυσμούς αυτούς μπορεί να αναπαράγονται με έμμεσο και καλυμμένο τρόπο ακόμα και σε κείμενα που φαινομενικά έχουν αντιρατσιστική στόχευση (Αρχάκης κ.ά. 2023). Ωστόσο, η κριτική επεξεργασία τέτοιων κειμένων δεν έχει τύχει της αρμόζουσας προσοχής στη σχολική πράξη.


Στο πλαίσιο αυτό, o πρώτος στόχος της παρούσας ανακοίνωσης είναι ο σχεδιασμός προτάσεων κριτικού γραμματισμού αξιοποιώντας προσχηματικά αντιρατσιστικά κείμενα, τα οποία προωθούν ένα υπόρρητο είδος ρατσισμού, τον ρευστό ρατσισμό (Weaver 2016). Ακολουθώντας το μοντέλο των πολυγραμματισμών (multiliteracies model, Kalantzis & Cope 2012), εστιάζω στην κριτική ανάλυση μιας χιουμοριστικής αφήγησης, η οποία, αν και έχει αντιρατσιστική πρόθεση, εξακολουθεί να αναπαράγει ρατσιστικές αντιλήψεις για τους μεταναστευτικούς-προσφυγικούς πληθυσμούς. Σκοπός των συγκεκριμένων εκπαιδευτικών προτάσεων είναι οι μαθητές/τριες να μπορούν να εντοπίζουν, να αμφισβητούν και να επιχειρούν να μεταβάλουν τις ρατσιστικές τοποθετήσεις που καλλιεργούνται από τον φαινομενικά αντιρατσιστικό λόγο. Δεδομένου ότι για την υλοποίηση αντίστοιχων προγραμμάτων κριτικής εκπαίδευσης απαραίτητη είναι η ευαισθητοποίηση και η συμβολή των εκπαιδευτικών, ο δεύτερος στόχος της ανακοίνωσης είναι η ανίχνευση των στάσεων μιας ομάδας εκπαιδευτικών απέναντι σε τέτοιου είδους δραστηριότητες. Η πιλοτική διερεύνηση των αξιολογήσεών τους φέρνει στην επιφάνεια τόσο θετικές όσο και επιφυλακτικές στάσεις προς την αξιοποίηση αντίστοιχων δραστηριοτήτων.

Βιβλιογραφία

  1. Αρχάκης Α, Καραχάλιου, Ρ. & Τσάκωνα, Β. (επιμ.). (2023). Ιχνηλατώντας τη Διείσδυση του Ρατσισμού στον Αντιρατσιστικό Λόγο: Μελέτες για τον Ρευστό Ρατσισμό. Εκδόσεις Πεδίο.

  2. Kalantzis, M. & Cope, Β. (2012). Literacies. Cambridge: Cambridge University Press.

  3. Weaver, S. (2016). The Rhetoric of Racist Humor: US, UK and Global Race Joking. London: Routledge.

Διοργάνωση σεμιναρίου

Τίτλος σεμιναρίου: Εκπαίδευση, ανθρώπινα δικαιώματα και κοινωνικές ανισότητες. Ρατσισμός, αντιρατσισμός και ρευστός ρατσισμός: Θεωρητικές προσεγγίσεις και εφαρμογές στο πλαίσιο του κριτικού γραμματισμού. Σεμινάριο στο πλαίσιο του ΠΜΣ Εκπαίδευση και Ανθρώπινα Δικαιώματα, του Τμήματος Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, 27-30 Σεπτεμβρίου 2022
 

Τσάκωνα, B. (27 Σεπτεμβρίου 2022). Εισαγωγή.
 

Αρχάκης, A. (27 Σεπτεμβρίου 2022). Ανιχνεύοντας τον ρατσισμό σε ένα σώμα αντιρατσιστικών κειμένων για προσφυγικούς και μεταναστευτικούς πληθυσμούς.
 

Τσάκωνα, B. (27 Σεπτεμβρίου 2022). Από τον ρευστό ρατσισμό στον εσωτερικευμένο ρατσισμό: Αναλύοντας κείμενα από εφημερίδα μεταναστών/τριών.
 

Τζωρτζάτου, K. (28 Σεπτεμβρίου 2022). Διαμορφώνοντας την ψηφιακή βάση δεδομένων Wiki- TRACE: Μια εργαλειοθήκη ανίχνευσης ρατσισμού βασισμένη σε ένα σώμα αντιρατσιστικών κειμένων για μεταναστευτικούς-προσφυγικούς πληθυσμούς.
 

Τσάμη, B. (28 Σεπτεμβρίου 2022). Ανιχνεύοντας τον ρατσισμό σε αντιρατσιστικά κείμενα: Προτάσεις κριτικού γραμματισμού.
 

Καραχάλιου, Ρ. (29 Σεπτεμβρίου 2022). Εκπαιδευτικό δράμα και TRACE: 1. Γενικές αρχές και στόχοι του Εκπαιδευτικού Δράματος 2. Σχεδιασμός και θεατρικές τεχνικές 3. Βιωματικό εργαστήρι.
 

Βοντοσιάδη, Ν. (30 Σεπτεμβρίου 2022). Πολιτισμικές αναφορές και συμπερίληψη: Ανάλυση εγχειριδίων διδασκαλίας της ελληνικής ως ξένης γλώσσας και διδακτικών πρακτικών εκπαιδευτών ενηλίκων προσφύγων
 

Μόκα, Β. (30 Σεπτεμβρίου 2022). Ανάλυση μικρών ιστοριών: Η περίπτωση της παράστασης με τίτλο «Καθαρή Πόλη».
 

Δημαρά, Μ. (30 Σεπτεμβρίου 2022). Η κατασκευή των παιδιών προσφύγων στον λόγο εναντίωσης Συλλόγων Γονέων και Κηδεμόνων.
 

Αθανασοπούλου, Ν. (30 Σεπτεμβρίου 2022). Πρόσφυγες/Μετανάστες εν καιρώ κορωνοϊού στην Ελλάδα.

Διοργάνωση διαδικτυακής ημερίδας

Τίτλος ημερίδας: Μετανάστευση, (Αν)ασφαλειοποίηση, Ρευστός ρατσισμός, Πανεπιστήμιο Πατρών, Τμήμα Φιλολογίας, Ειδίκευση Γλωσσολογίας, & Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου, Τμήμα Επιστημών Αγωγής, 9 Μαρτίου 2022.

Χαραλάμπους, Κ. (9 Μαρτίου 2022). Η έννοια της (αν)ασφαλειοποίησης στην κοινωνιογλωσσολογία: Το παράδειγμα από το διεπιστημονικό πρότζεκτ PoliDiCo. Hμερίδα Μετανάστευση, (Αν)ασφαλειοποίηση, Ρευστός Ρατσισμός.

Περίληψη

Η διάλεξη αυτή θα εστιάσει στην έννοια της (αν)ασφαλειοποίησης ((in)securitization), η οποία προέρχεται από το επιστημονικό πεδίο των διεθνών σχέσεων. Υιοθετώντας μια διεπιστημονική προοπτική θα εξεταστεί η σημασία και οι θεωρητικές συνεπαγωγές της έννοιας αυτής για την κοινωνιογλωσσική θεωρία και έρευνα, αλλά και οι περιστάσεις που καθιστούν την έννοια αυτή και τον θεωρητικό φακό που προσφέρει αναγκαίο για την μελέτη επικοινωνιακών πρακτικών στην σύγχρονη εποχή (see McCluskey & Charalambous 2022; Rampton, Silva & Charalambous 2022). Η συζήτηση θα εμπλουτιστεί με παραδείγματα από το πρόγραμμα PoliDiCo (IΔΕΚ, Νησίδες Αριστείας) «Πολιτικοποίηση Ταυτοτήτων στη Διασπορά: Κοσμοπολιτισμός και Συγκρουσιακοί Λόγοι» .

Βιβλιογραφία

  1. McCluskey & Charalambous (Eds) 2022. Security, Ethnography & Discourse: Transdisciplinary Encounters. London: Routledge.

  2. Rampton, B., D. Silva & C. Charalambous 2022. Sociolinguistics and (in)securitization as another mode of governance. Working Papers in Urban Language & Literacies #293.At www.academia.edu

Αρχάκης, Α., Καραχάλιου, Ρ., Τσάμη, Β. & Λαζανάς, Α. (9 Μαρτίου 2022). Ανιχνεύοντας τον ρευστό ρατσισμό σε ένα σώμα αντιρατσιστικών κειμένων για προσφυγικούς και μεταναστευτικούς πληθυσμούς. Ημερίδα Μετανάστευση, (Αν)ασφαλειοποίηση, Ρευστός Ρατσισμός.

Περίληψη

Οι προσφυγικές και μεταναστευτικές μετακινήσεις προς τον ευρύτερο ευρωπαϊκό χώρο οδήγησαν σε ποικίλες στάσεις που κυμαίνονται από αλληλέγγυες έως ξενοφοβικές και ρατσιστικές προς τους/τις μετανάστες/τριες και τους/τις πρόσφυγες/ισσες. Στο πλαίσιο αυτό, επιδίωξή μας είναι να αποκαλύψουμε ότι οι ρατσιστικές αντιλήψεις πολύ συχνά πλέον, αναδύονται και στον (φαινομενικά) αντιρατσιστικό λόγο, ο οποίος, καταλήγει να απηχεί ανισότητες, να τις συγκαλύπτει και να τις αναπαράγει. Στόχος της παρούσας ανακοίνωσης είναι να παρουσιάσει τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώσαμε ένα σώμα ελληνικών αντιρατσιστικών κειμένων προκειμένου να διερευνήσουμε αν και σε ποιο βαθμό εμφιλοχωρούν σε αυτό ρατσιστικές απόψεις και αντιλήψεις. Καταλήξαμε στην καταχώρηση 830 κειμένων ή κειμενικών αποσπασμάτων που προέρχονται από 41 διαφορετικές πηγές και αριθμούν περίπου 500 χιλιάδες λέξεις. Αξιοποιώντας εργαλεία από τον χώρο της Κριτικής Ανάλυσης Λόγου, διαπιστώσαμε ότι οι ρατσιστικές θέσεις παρεισφρέουν στα αντιρατσιστικά κείμενα μέσω δύο βασικών οδών, της διάκρισης (discrimination) και της αφομοίωσης (assimilation), διαμορφώνοντας το φαινόμενο του ρευστού ρατσισμού (Weaver 2016).

Βιβλιογραφία

  1. Weaver, S. 2016. The Rhetoric of Racist Humour: US, UK and Global Race Joking. London: Routledge.

Τζωρτζάτου, Κ., Καραχάλιου, Ρ., Τσάμη, Β. & Αρχάκης, Α. (9 Μαρτίου 2022). Διαμορφώνοντας την ψηφιακή βάση δεδομένων Wiki-Trace: Μια εργαλειοθήκη ανίχνευσης ρατσισμού βασισμένη σε ένα σώμα αντιρατσιστικών κειμένων για μεταναστευτικούς-προσφυγικούς πληθυσμούς. Ημερίδα Μετανάστευση, (Αν)ασφαλειοποίηση, Ρευστός Ρατσισμός.

Περίληψη

Στόχος της ανακοίνωσής μας είναι να παρουσιάσουμε τη ψηφιακή βάση δεδομένων του ερευνητικού προγράμματος Trace: Ανιχνεύοντας τον ρατσισμό στον αντιρατσιστικό λόγο (TRACE/HFRI-FM17-42, ΕΛΙΔΕΚ 2019-2022), η οποία έχει δημιουργηθεί με τη μορφή ενός wiki. Η βάση Wiki-Trace περιέχει: α) το πρώτο ψηφιακό σώμα (corpus) ελληνικών αντιρατσιστικών κειμένων για μεταναστευτικούς-προσφυγικούς πληθυσμούς και β) την εργαλειοθήκη Trace, η οποία περιλαμβάνει εργαλεία ανίχνευσης ρατσισμού. Πιο συγκεκριμένα, η εργαλειοθήκη έχει προκύψει από την κριτική ανάλυση του ψηφιακού σώματος ελληνικών αντιρατσιστικών κειμένων, το οποίο σχεδιάσαμε και διαμορφώσαμε στη βάση συγκεκριμένων κριτηρίων. Όπως προέκυψε από την κριτική ανάλυση των κειμένων, οι ρατσιστικές θέσεις και απόψεις εμφιλοχωρούν στα αντιρατσιστικά κείμενα μέσω δύο βασικών οδών, της διάκρισης και της αφομοίωσης και, ειδικότερα, μέσω 7 υποκατηγοριών διάκρισης και 4 υποκατηγοριών αφομοίωσης. Στο πλαίσιο αυτό, η εργαλειοθήκη περιλαμβάνει τις 11 αυτές υποκατηγορίες, καθεμιά από τις οποίες αποτελεί ένα εργαλείο ανίχνευσης του ρατσισμού.

Έχοντας δημιουργήσει την εργαλειοθήκη Trace, επισημειώσαμε το σώμα κειμένων με τις υποκατηγορίες του ρατσισμού που εμπεριέχονται σε αυτήν. Η επισημείωση περιλαμβάνει επίσης πληροφορίες σχετικές με περικειμενικούς παράγοντες από τους οποίους μπορεί να εξαρτάται η εμφάνιση των υποκατηγοριών ρατσισμού στα κείμενα. H εργαλειοθήκη και το επισημειωμένο σώμα ελληνικών αντιρατσιστικών κειμένων έχουν καταχωρηθεί, αποθηκευτεί και είναι διαθέσιμα στο ευρύ κοινό και την επιστημονική κοινότητα με τη ψηφιακή μορφή του Wiki-Trace.

Λυμπέρη, Μ. (9 Μαρτίου 2022). Αντιρατσιστικοί λόγοι και διαχείριση της ‘ανεκτής ετερότητας’: Κατασκευάζοντας νέες πολιτικές επιτήρησης του/της ‘Άλλου/ης’. Ημερίδα Μετανάστευση, (Αν)ασφαλειοποίηση, Ρευστός Ρατσισμός.

Περίληψη

Η παρουσίαση θα ενταχθεί στο ευρύτερο πλαίσιο της διερεύνησης/ κατανόησης των συνεχώς εξελισσόμενων ρατσιστικών πρακτικών, θέτοντας τον ειδικότερο προβλημα-τισμό: κατά πόσο αντιρατσιστικοί λόγοι που τίθενται σε κυκλοφορία στην ελληνική δημόσια σφαίρα συμβάλλουν στη διαμόρφωση/ επιτέλεση του αποκαλούμενου νέου ρατσισμού. Αρχικά, εντάσσω τον παραπάνω προβληματισμό στο πλαίσιο της ευρύτερης θεωρητικής προσέγγισης του ρατσισμού ως συστήματος εξουσίας. Στη συνέχεια, παρουσιάζω σύντομα ένα θεωρητικό πλαίσιο για τη μελέτη της εξουσίας και, συγκεκριμένα, για τη σχέση γλώσσας και εξουσίας, εστιάζοντας ειδικότερα στις αναπαραστάσεις. Τέλος, κινούμενη στο πλαίσιο της Κριτικής Ανάλυσης Λόγου, παρουσιάζω μια σύντομη/ πιλοτική ανάλυση σε βίντεο από καμπάνιες αντιρατσιστικών οργανώσεων, καταλήγοντας στο ότι φαίνεται να αναπαράγουν και να λειτουργούν στη βάση της ρατσιστικής πρόσληψης του/της ‘απειλητικού/ής Άλλου/ης’, για τη διαχείριση του/της οποίου/ας προτείνουν μια ‘υπό όρους ανοχή’.

Παναγάκη, Ν. (9 Μαρτίου 2022). Μετριασμένη ρητορική μίσους και εθνικός λόγος: Κριτική ανάλυση σε δεδομένα από μετανάστες/τριες μαθητές/τριες πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης στην Ελλάδα. Ημερίδα Μετανάστευση, (Αν)ασφαλειοποίηση, Ρευστός Ρατσισμός.

Περίληψη

Η παρουσία μεταναστευτικών και προσφυγικών ομάδων στις δυτικές χώρες οδηγεί στην αμφισβήτηση των συμβολικών εθνικών ορίων και θεωρείται απειλή για την ομοιογένεια της εκάστοτε πλειονοτικής ομάδας (Blommaert & Rampton 2012). Σε αυτό το πλαίσιο, ενισχύεται η ρητορική μίσους, όχι μόνο ως ευθεία παρακίνηση σε πράξεις ρατσιστικής βίας (παράνομη/ισχυρή ρητορική μίσους), αλλά και ως έμμεση απαξίωση και υιοθέτηση (καλυμμένων) πρακτικών διάκρισης (μετριασμένη ρητορική μίσους) (Assimakopoulos, Baider & Millar 2017). Η ρητορική μίσους σε κάθε της μορφή ενισχύει και φυσικοποιεί τον εθνικό λόγο, ο οποίος αφορά τον τρόπο με τον οποίο κατασκευάζεται το έθνος ως μια ομοιογενής, γλωσσικά και πολιτισμικά, οντότητα (Archakis 2016). Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, εστιάζουμε την προσοχή μας στο σύγχρονο ελληνικό σχολικό πλαίσιο, όπου εδώ και δεκαετίες οι πλειονοτικοί/ές μαθητές/τριες συνυπάρχουν με μετανάστες/τριες μαθητές/τριες, ενώ τα τελευταία χρόνια εισέρχονται σε αυτό και πρόσφυγες/ισσες. Εστιάζοντας σε αυτές τις πληθυσμιακές ομάδες, οι περισσότερες έρευνες μελετούν τη ρητορική μίσους, συνήθως την παράνομη/ισχυρή, των πλειονοτικών απέναντι σε μετανάστες/τριες ή πρόσφυγες/ισσες. Στην ανακοίνωση αυτή μελετάμε μία άλλη πτυχή της ρητορικής μίσους, τη μετριασμένη ρητορική μίσους των μεταναστών/τριών μαθητών/τριών που αναφέρονται στους/στις πρόσφυγες/ισσες και εξετάζουμε αν και με ποιο τρόπο ενισχύουν τον εθνικό λόγο. Αξιοποιώντας εργαλεία από την Κριτική Ανάλυση Λόγου και συγκεκριμένα τη Λογοϊστορική Προσέγγιση (Reisigl & Wodak 2001), διαπιστώσαμε ότι οι μετανάστες/τριες μαθητές/τριες αξιοποιούν τη μετριασμένη ρητορική μίσους, ισχυροποιώντας επιμέρους διαστάσεις του εθνικού λόγου.

Βιβλιογραφία

  1. Assimakopoulos, S., Baider, F. & S. Millar. 2017. Online hate speech in the European Union: A discourse-analytic perspective. Switzerland: Springer.

  2. Blommaert, J. & B. Rampton. 2012. Language and superdiversity. MMG Working Papers. Göttingen: Max Planck Institute for the study of Religious and Ethnic Diversity. Ανακτήθηκε από: http://www.mmg.mpg.de/?id=25#c11420

  3. Reisigl, M., & R. Wodak. 2001. Discourse and Discrimination: Rhetoric of Racism and Antisemitism. London: Routledge.

Κουφού, Σ. (9 Μαρτίου 2022). ‘Διπλή’ γλώσσα και κριτική γλωσσική επίγνωση μαθητών/τριών δημοτικού: Διδακτική πορεία με στόχο τον κριτικό γραμματισμό. Ημερίδα Μετανάστευση, (Αν)ασφαλειοποίηση, Ρευστός Ρατσισμός.

Περίληψη

Πολύ συχνά, σε διάφορα επιχειρηματικά και πολιτικά επικοινωνιακά πλαίσια, η γλώσσα χρησιμοποιείται με σκοπό τη δημιουργία ασάφειας, την αποποίηση ευθυνών και την παραπληροφόρηση της κοινής γνώμης. H περίπτωση χρήσης του λεξιλογίου με στόχο την σκόπιμη απώλεια της σημασίας των λέξεων, και τη διαστρέβλωση της αλήθειας είναι γνωστή ως ‘διπλή’ γλώσσα (doublespeak) (Ξυδόπουλος, 2005, 2014·Lutz, 1989, 1996). Η αξιοποίηση της ‘διπλής’ γλώσσας σε εκπαιδευτικό πλαίσιο μπορεί να αποτελέσει εφαλτήριο για την ανάπτυξη της κριτικής γλωσσικής επίγνωσης των μαθητών/τριών και να οδηγήσει στη μετάβαση από τον λειτουργικό στον κριτικό γραμματισμό. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να προτείνει διδακτικό υλικό, η χρήση του οποίου θα στοχεύει στην εξοικείωση των μαθητών/τριών Στ΄ δημοτικού με τη ‘διπλή’ γλώσσα, τη συνειδητοποίηση της σημασίας των γλωσσικών επιλογών και την αναγνώριση σκοπιμοτήτων σε κείμενα, δεξιότητες οι οποίες αποτελούν τα βασικά χαρακτηριστικά ενός κριτικού αναγνώστη. Το διδακτικό υλικό βασίζεται σε διαφημιστικά κείμενα από την καθημερινή ζωή των παιδιών και οι δραστηριότητες χωρίζονται σε επίπεδα αυξανόμενης δυσκολίας, προκειμένου να κατανοήσουν οι μαθητές/τριες βαθμιαία τις διαστάσεις και τα είδη της ‘διπλής’ γλώσσας.

Βιβλιογραφία

  1. Ξυδόπουλος, Γ. 2005β. Η “διπλή” γλώσσα της επικοινωνίας. Στο Χ. Φραγκονικολόπουλος (επιμ.), ΜΜΕ, Κοινωνία και Πολιτική: Ρόλος και Λειτουργία στη Σύγχρονη Ελλάδα, 775-815. Αθήνα: Σιδέρης.

  2. Lutz, W. 1989. Doublespeak. New York: Harper & Row.

  3. Lutz, W. 1996. The New Doublespeak: Why No One Knows What Anyone’s Saying Anymore. New York: Harper Collins.

Σκούρα, Ε., Τσάμη, Β. & Αρχάκης, Α. (9 Μαρτίου 2022). Ρατσιστικός και αντιρατσιστικός λόγος σε ανέκδοτα για μεταναστευτικούς-προσφυγικούς πληθυσμούς: Προτάσεις κριτικού γραμματισμού για τον ρευστό ρατσισμό. Ημερίδα Μετανάστευση, (Αν)ασφαλειοποίηση, Ρευστός Ρατσισμός.

Περίληψη

Στην παρούσα ανακοίνωση, ακολουθώντας το μοντέλο των πολυγραμματισμών (multiliteracies, Kalantzis & Cope 2012, 2013), στόχος μας είναι η διαμόρφωση εκπαιδευτικών προτάσεων κριτικού γραμματισμού σχετικά με ανέκδοτα για μεταναστευτικούς και προσφυγικούς πληθυσμούς. Τα ανέκδοτα αυτά, αν και έχουν αντιρατσιστική πρόθεση, καταλήγουν να αναπαράγουν ρατσιστικές απόψεις, φέρνοντας στην επιφάνεια τον ρευστό ρατσισμό (liquid racism, Weaver 2011, 2016). Κεντρική επιδίωξη της διδακτικής αξιοποίησης τέτοιων χιουμοριστικών κειμένων είναι οι μαθητές/τριες να καταστούν ικανοί/ές να εντοπίζουν πώς και γιατί τα «αντιρατσιστικά» ανέκδοτα μπορούν, μέσα από έναν διασκεδαστικό και φαινομενικά αθώο τρόπο, να (ανα)παράγουν ρατσιστικές ερμηνείες, όπως η αφομοίωση και η υποτίμηση των μεταναστών/τριών και των προσφύγων/ισσών. Η κριτική διδασκαλία του χιούμορ και οι συζητήσεις για τον ρατσισμό, τον αντιρατσισμό και τον ρευστό ρατσισμό θα μπορούσαν να συμβάλουν στην αποδόμηση των καθιερωμένων, ευρέως αποδεκτών αντιλήψεων για τους μεταναστευτικούς και προσφυγικούς πληθυσμούς, ενισχύοντας απόψεις διαφορετικές και ανταγωνιστικές προς τον ηγεμονικό ρατσιστικό λόγο.

Βιβλιογραφία

  1. Kalantzis, M. & Cope, Β. 2012. Literacies. Cambridge: Cambridge University Press.

  2. Kalantzis, M. & Cope, B. 2013. Νέα μάθηση: Βασικές αρχές για την επιστήμη της εκπαίδευσης. Μετάφραση Γ. Χρηστίδης. Εισαγωγή & Επιμέλεια Ε. Αρβανίτη. Αθήνα: Κριτική.

  3. Weaver, S. 2016. The rhetoric of racist humor: US, UK and global race joking. London: Routledge.

Διοργάνωση πάνελ σε συνέδριο

Συνέδριο: 17th International Pragmatics Conference, Winterthur, Ελβετία, 27 Ιουνίου-2 Ιουλίου 2021


Τίτλος πάνελ: Tracing racism in anti-racism: Critical approaches to the European public discourse on the migrant and refugee crisis (δείτε εδώ)


Διοργανωτές/τριες: Αργύρης Αρχάκης & Βίλλυ Τσάκωνα

Περίληψη

The ongoing migrant and refugee crisis in European countries (2015 – to date) has led to the rise of different stances and practices on behalf of European states, ranging from solidarity to xenophobia. In this context, the main goal of the proposed panel is to bring together studies investigating various linguistic and, more broadly, semiotic strategies through which racist views infiltrate discourse intended as anti-racist. Our focus is on the anti-racist discourse of the European public sphere, which refers to the current migration and refugee crisis. We intend to explore how racist views are not cultivated only through hate speech (see e.g. Assimakopoulos et al 2017), which overtly stigmatizes and demonizes migrant and refugee populations. Racist views can also circulate through seemingly anti-racist discourse, which aims at denouncing racist practices, but ends up disguising, reproducing, and sedimenting inequalities.

We are interested insociopragmatic analyses of data coming from various genres including advertising campaigns, news articles, TV shows, cartoons, educational material, parliamentary proceedings, and other political and legal texts. Our research aim is to detect anti-racist texts indirectly and implicitly perpetuating social and/or sociolinguistic inequalities and eventually racism (see e.g. Archakis et al 2018, Archakis & Tsakona 2019). Such texts could be perceived and scrutinized as instances of liquid racism. According to Weaver (2016: 63-64), liquid racism “does not produce a monolithic reading as racism but is experienced as racism in particular circumstances […]. It has a structure that is constructed with far more potential for ambivalence. […] [L]iquid racism should not be seen as a weakened or challenged residue of racism but rather as an ambiguous form that is encouraged nowadays and one that weakens various defenses against claims of racism” (emphasis in the original).

In order to identify instances of liquid racism in ‘racist’ anti-racist texts, we draw on the broader framework of Critical Discourse Analysis. Given that one of the most important principles of CDA pertains to the relation between the macro-level (involving hegemonic discourses) and micro-level (involving texts produced by individuals) (see van Dijk 2008), we invite papers that explore:

  • the multiple linguistic and multimodal strategies used by text producers at the micro-level to convey latent racist meanings despite their declared anti-racist stance; and

  • the macro-level hegemonic racist discourses which are thus reproduced.

In particular, we welcome papers employing an array of methodological tools used to investigate racist discourse and useful for tracing liquid racism, including but not limited to the following:

  • The analytical tools of Reisigl & Wodak’s (2001) discourse-historical approach     for media and institutional texts

  • Critical Metaphor Analysis (Charteris-Black 2004) for news articles, TV shows, advertising campaigns, parliamentary proceedings and other political texts, etc.

  • van Leeuwen’s (2008) model of representation and viewer network for the analysis of multimedia texts such as advertising campaigns, advertisements, cartoons, newspaper images, etc.

  • Bamberg’s (1997) model of narrative positioning for the analysis of news articles, advertising campaigns, TV shows, interviews, TV series, documentaries, parliamentary proceedings, etc.

  • Attardo’s (2001) General Theory of Verbal Humor (GTVH) for cartoons, comics, satirical shows, advertisements, sitcoms, educational material, movies, etc.

Βιβλιογραφία

  1. Assimakopoulos, S., Baider, H. F. & Millar, S. (επιμ.). 2017. Online Hate Speech in the European Union: Α Discourse-Analytic Perspective. Berlin: Springer. https://link.springer.com/content/pdf/10.1007%2F978-3-319-72604-5.pdf.

  2. Archakis, A. & Tsakona, V. 2019. Racism in recent Greek migrant jokes. Humor: International Journal of Humor Research 32 (2): 267-287.

  3. Archakis, A., Lampropoulou, S. & Tsakona, V. 2018. ‘I’m not racist but I expect linguistic assimilation’: The concealing power of humor in an anti-racist campaign. Discourse, Context & Media 23: 53-61.

  4. Attardo, S. 2001. Humorous Texts: A Semantic and Pragmatic Analysis. Berlin: Mouton de Gruyter.

  5. Bamberg, M. 1997. Positioning between structure and performance. Journal of Narrative and Life History 7 (1–4): 335-342.

  6. Charteris-Black, J. 2004. Corpus Approaches to Critical Metaphor Analysis. New York: Palgrave Macmillan.

  7. Reisigl, M. & Wodak, R. 2001. Discourse and Discrimination: Rhetoric of Racism and Antisemitism. London: Routledge.

  8. van Leeuwen, T. 2008. Discourse and Practice: New Tools for Critical Discourse Analysis. Oxford: Oxford University Press.

  9. van Dijk, T. A. 2008. Discourse and Power. New York: Palgrave Macmillan.

  10. Weaver, S. 2016. The Rhetoric of Racist Humour: US, UK and Global Race Joking. London: Routledge.

Archakis, A & Tsakona, V. (27 June-2 July 2021). Antiracism, liquid racism, or internalized racism? Scrutinizing a newspaper article written by a young migrant in Greece. 17th International Pragmatics Conference.

Περίληψη

Οne of the main concerns of Applied Linguistics during the last thirty years in Greece has been to examine how migrant students who crossed the geographical borders and entered Greece will also cross the Greek symbolic borders. That is to say, how they will learn the Greek language and adopt the dominant Greek cultural characteristics in order to become accepted by the majority (cf. May 2017: 149, Bennett 2018: 1). In this paper, we rely on the premise that Greek national discourse promotes linguocultural homogenization within the Greek borders often through racism against migrants. Racist homogenizing practices are not always explicit, but are quite often liquid, namely covert, indirect, and hard to trace (Weaver 2016). The effective promotion of national homogenization not only naturalizes linguocultural assimilation, but may also infiltrate antiracist discourse, and eventually lead to migrants’ internalization of racism (Pyke 2010).

Within the framework of Critical Discourse Analysis, we analyze an article written by a young migrant in Greece and published in a newspaper of leftwing and antiracist orientation, investigating whether and how the migrant’s text aligns with the Greek national discourse promoting migrants’ assimilation. The article proposes that the communication problems migrants face in host countries such as Greece can be overcome ‘only’ through learning the host language and culture, in the present case, Greek.

Our analysis relies on the interaction between national discourse (at the macro-level) and the migrant author’s discoursal choices and their implications for the Greek readership (at the micro-level). Exploiting Hoey’s (1983) Problem-Solution pattern and the concept of face (Brown & Levinson 1987), we argue that the structural and interactional choices made by the migrant author (at the micro-level) comply with the homogenizing impositions and goals of the national discourse (at the macro-level), especially as far as linguistic assimilation is concerned. More specifically, the analysis in terms of the Problem-Solution pattern demonstrates that the author perceives learning Greek as the main and most effective solution to the communication problems migrants face in their encounters with Greek majority members. As a result, the migrant author’s proposal for assimilating to the language of the Greek majority enhances the collective positive face of her Greek majority readers (cf. Brown & Levinson 1987, Sifianou & Bayraktaroğlu 2012), while she simultaneously represents Greek speaking migrants as “suitable others” (Barsky 1994: 5, 164), namely as willing and ready to comply with majority norms and expectations. Concurrently, racism emerges as liquid (see above), since the text expressing the author’s internalized racism is published in an antiracist newspaper. The article reproduces racist standpoints typical of the dominant national discourse in a way (and in a context) that disguises such standpoints and deflects any antiracist criticism potentially raised against them. Thus, the hegemony of Greek national discourse is further reinforced.

Βιβλιογραφία

  1. Barsky, R. F. (1994). Constructing a Productive other: Discourse Theory and the Convention Refugee Hearing. Amsterdam: John Benjamins.

  2. Bennett, S. (2018). Constructions of Migrant integration in British Public Discourse: Becoming British. London: Bloomsbury.

  3. Brown, P., & Levinson, S. C. (1987). Politeness: Some Universals in Language Usage. Cambridge: Cambridge University Press.

  4. Hoey, M. (1983). On the Surface of Discourse. London: George Allen and Unwin.

  5. May, S. (2017). National and ethnic minorities: Language rights and recognition. In Suresh Canagarajah (ed.), The Routledge Handbook of Migration and Language. London & New York: Routledge, 149–167.

  6. Pyke, K. D. (2010). What is internalised racial oppression and why don’t we study it? Acknowledging racism’s hidden injuries. Sociological Perspectives 53(4): 551–572.

  7. Sifianou, M., & Bayraktaroğlu, A. (2012). ‘Face’, stereotyping, and claims of power: The Greeks and Turks in interaction. In C. B. Paulston, S. F. Kiesling, & E. S. Rangel (eds.), The Handbook of Intercultural Discourse and Communication. Oxford: Wiley Blackwell, 292-312.

  8. Weaver, S. (2016). The Rhetoric of Racist Humour: US, UK and Global Race Joking. London & New York: Routledge.

Assimakopoulos, S. & Piata, A. (27 June-2 July 2021). Multimodal representation in antiracist discourse: The case of political cartoons on the refugee crisis. 17th International Pragmatics Conference.

Περίληψη

A particularly prominent way in which the current refugee crisis seems to be consistently described, not just in elite texts but also in common parlance, is in terms of a ‘flood,’ a ‘wave’ and/or a ‘tide.’ Τhe long-standing tradition in the critical analysis of racist discourse (see, for example, Reisigl & Wodak 2001; Musolff 2015) has collectively shown that, by evoking an essentially dehumanising representation of migrants and refugees, descriptions of this sort tend “to normalise certain ways of thinking about” them and by extension “justify their discrimination” (Ng 2018: 220). Such metaphorical representations, however, are not only present in discourse that could be generally characterised as racist or even as leaning towards an exclusionary ideology.

Drawing on a corpus comprising the 115 political cartoons that formed part of the _Suspended Step_ exhibition, which was organised by the Greek Cartoonists Association with the aim of ‘mak[ing] the refugees’ voice be heard throughout the world,’ we will discuss how this (and related) representations can – and do typically – also crop up in texts of an explicitly antiracist orientation.

More specifically, we will focus on the ways in which particular metaphorical source domains (e.g. waves), metonymies (e.g. barbed wire fences) and symbols (e.g. the EU flag) visually recur creating what appears to be a coherent discourse surrounding the crisis. To this end, the annotation of the data is based on the VISMET’s scheme (Bolognesi et al. 2018), which was further adapted to allow for a deeper, qualitative analysis of the cartoons under study in terms of their ideological stance.

Our findings confirm the presence of representations that have been traditionally thought to underlie discriminatory attitudes, but also reveal cases where these very same representations can also be used to promote an inclusionary agenda. Against this backdrop, and in line with the background laid out by Conceptual Metaphor Theory (Lakoff & Johnson 1980), we will pursue the argument that, through their ubiquitous presence, and regardless of the modality in which they present themselves, metaphorical associations can become so entrenched that they end up underlying our way of thinking about particular social issues and manage to creep up even when we have the best of intentions in the fight against social injustice.

Βιβλιογραφία

  1. Bolognesi, M., R. van den Heerik & E. van den Berg. (2018). VisMet 1.0: An online corpus of visual metaphors. In G.J. S. (ed.), Visual Metaphor: Structure and Process. Amsterdam: John Benjamins, 89-114.

  2. Lakoff, G. & M. Johnson. (1980). Metaphors We Live By. Chicago: University of Chicago Press.

  3. Musolff, A. (2015). Dehumanizing metaphors in UK immigrant debates in press and online media. Journal of Language Aggression and Conflict 3 (1): 41–56.

  4. Ng, C. J. W. (2018). Metaphor. In J. F. & J. E. Richardson (eds.), The Routledge Handbook of Critical Discourse Studies. London & New York: Routledge, 215-227.

Giaxoglou, Κ. & Spilioti, Τ. (27 June-2 July 2021). “The EU gave us a new beginning”: Liquid racism and refugees’ personal experience storytelling in the EU Protects Campaign. 17th International Pragmatics Conference.

Περίληψη

This paper offers a critical angle on the mobilisation of storytelling as a resource for social action and change in anti-racist campaigns.

Storytelling has been shown to play a key role in the reproduction of racism as shown, for example, in van Dijk’s (1993) study of everyday stories about minorities told by majority white speakers. In our paper we show that everyday stories told by migrants or refugees can also reproduce a subtle form of racism, also known as _liquid racism_ (Weaver, 2010), i.e. a form of racism, which generates ambiguous cultural signs encouraging the development of entrenched socio-discursive positionings alongside reactions to racism.

Our study is based on the EU Protects campaign, part of European Commission’s Civil Protection and Humanitarian Aid Operations, which provides information on how Europe helps protects its citizens from diverse global risks and challenges through real-life stories of “ordinary heroes” (EU Protects campaign).

We focus on the story and positioning patterns of a personal experience story of a refugee featured in that campaign. Our analysis draws on the heuristics of small story research (Georgakopoulou, 2015) combined with a multimodal approach to metaphor scenarios (Spilioti, 2018) and affective positioning analysis at the three levels of events and characters, audiences, and the self in alignment or disalignment to master discourses (Giaxoglou, 2020).

We show how the multimodal and positioning affordances of storytelling online reshape a personal experience story into a shared public story and contribute to the transformation of the ‘ordinary person’ to the ‘next door hero’. We look at how the story gets re-framed as an exemplar telling for public consumption alongside other ‘ordinary hero’ accounts. In this reframing, we notice the reproduction of established cultural scripts, metaphor scenarios and typical identity and affective positions that have become associated with shared narratives of transformation. Rather than subverting or challenging dominant ideologies, these narratives end up invoking a range of discriminatory discourses that fossilise subtle racist positions.

Our discussion, thus, calls attention to the specific orders of narrative discourse around migrants and refugees and their entrenchment in anti-racist discourse.

Βιβλιογραφία

  1. Georgakopoulou, A. (2015) Small stories research: A narrative paradigm for the analysis of social media. In S., L. and A. Quan-Haase (eds.), The SAGE Handbook of Social Media Research Methods. London: SAGE.

  2. Giaxoglou, K. (2020). A Narrative Approach to Social Media Mourning: Small Stories and Affective Positioning. London: Routledge.

  3. Spilioti, T. (2018) "Imagine this kebab is the Greek national economy": Metaphor scenarios in mediatized explanations of economic news, Language@Internet (Special Issue on The Social Mediatization of the Economy: Texts, Discourses, and Participation) 6: Article 2.

  4. van Dijk, T. (1993). Stories and racism. In D.K. Mumby(ed.), Narrative and Social Control: Critical Perspectives. London: Sage.

  5. Weaver, S. (2010) Liquid racism and the Danish prophet Muhammad cartoons. Current Sociology58(5): 675-692.

Stamou, Α. & Katrana, Κ. (27 June-2 July 2021). Refugee voices in antiracist clips: (Non)eliteness as a form of liquid racism. 17th International Pragmatics Conference.

Περίληψη

Several studies have shown that the media and political discourse on immigrants and refugees tends to stigmatize them (e.g. Gabrielatos & Baker, 2008). Besides, education policy texts on refugees tend to exclude their own voices and concerns (Stamou & Kiliari, 2020). In light of this, antiracist discourses, as a nexus of counter- discourses to racism, have also gained currency. However, it has been indicated that even a text overtly characterized as ‘antiracist’ may also adopt an assimilationist perspective (Archakis et al., 2018; Tsakona et al., 2020). Hence, racist ideas are still reproduced, though in a more latent and implicit way, what is called “liquid racism” (Weaver, 2016).

Drawing on the concept of liquid racism, we focus on five video clips recently launched as part of ‘antiracist’ campaigns in Greece and Cyprus, which all have included refugee voices. Departing from a Critical Discourse Studies perspective and employing a synthetic framework for the analysis of identities (Stamou, 2018), our analysis indicates that refugee voices are framed as non- elite in relation to the majority ones, which are constructed as elite. Specifically, drawing on Thurlow & Jaworski’s (2017) definition of eliteness, our analysis shows that the majority voices are systematically represented as having material (e.g. offering jobs), cultural/ emotional (e.g. showing empathy, being admired) and epistemic (e.g. exhibiting knowledge) superiority in comparison to the refugee ones. Thus, we would like to claim that eliteness is another form of liquid racism, as it normalizes the privilege of the elites in relation to the non-elites and leads to the deepening of social inequalities and material injustices. As long as the majority is the creator of antiracist videos, it is constructed as the only privileged voice to decide about which refugee voices to include (and which not), and more importantly, about how to represent them.

Βιβλιογραφία

  1. Archakis, A., S. Lampropoulou & V. Tsakona (2018). ‘I’m not racist but I expect linguistic assimilation’: The concealing power of humor in an anti-racist campaign. Discourse, Context & Media 23: 53-61.

  2. Gabrielatos, C. & P. Baker (2008). Fleeing, sneaking, flooding: A corpus analysis of discursive constructions of refugees and asylum seekers in the UK Press, 1996-2005. Journal of English Linguistics 36(1): 5-38.

  3. Stamou A.G. (2018). Studying the interactional construction of identities in Critical Discourse Studies: A proposed analytical framework. Discourse & Society 29(5): 568-589.

  4. Stamou A.G. & A. Kiliari (2020). Language education policy discourses on refugee children: Evidence from the Greek context. In L. Gaitan, Y. Pechtelidis, C. Tomas, N. Fernandes (eds), Children's Lives in Southern Europe. Cheltenham Glos: Edward Elgar, 164-180.

  5. Thurlow, C., & A. Jaworski (2017). Introducing elite discourse: The rhetoric of status, privilege, and power. Social Semiotics 27(3): 243–254.

  6. Tsakona, V., R. Karachaliou & A. Archakis (2020). Liquid racism in the Greek anti-racist campaign #StopMindBorders. Journal of Language Aggression and Conflict 8(2): 232-261.

  7. Weaver, S. (2016). The Rhetoric of Racist Humour: US, UK and Global Race Joking. London & New York: Routledge.

Tsami, V. Karachaliou, R. & Archakis, A. (27 June-2 July 2021). Racist discourses of discrimination and assimilation in an anti-racist corpus. 17th International Pragmatics Conference.

Περίληψη

Racist views against refugees and migrants coming in Europe are not only disseminated via hate speech, which overtly demonizes the newly arrived ‘foreigners’, but also via anti-racist discourse, which, although designed to fight racism, ends up reproducing inequalities (Archakis et al. 2018, Tsakona et al. 2020). This ambiguity is captured in the concept of liquid racism, a ‘new’ and ambivalent form of racism which may be difficult to trace and/or it may yield multiple interpretations (Weaver 2016). Ιn order to examine liquid racism in Greek public discourse, we have compiled an anti-racist corpus (around 460.000 words). The aim of our presentation is to show how this corpus was created, to provide some descriptive meta-data about the anti-racist texts and to explore how racist views infiltrate anti-racist discourse.

Specifically, we collected texts concerning migrant/refugee issues and published between 2015-2020. Τhe data come from three major sources of the Greek public sphere: i) organisations which promote migrant/refugee issues, ii) news media and iii) political discourse. These are texts of various genres (news articles, stories, TV shows, tweets etc.), rhetorical modes (narrative/non-narrative, humorous/non-humorous) and channels/media (oral, written, multimodal).

Drawing on Halliday’s Systemic Functional Grammar (1994) and adopting a critical perspective, we detected two main discourses connected to liquid racism: discrimination and assimilation. In the first case, anti-racist texts seem to cultivate the distance between ‘us’ and ‘them’. For example, in most of the texts, the migrants-refugees are positioned as backgrounded individuals through the role of the goal (who receives an action). On the contrary, the majority group undertakes the role of the actor (who acts on migrant/refugee issues) or the sayer (who talks about migrant/refugee issues).

In the case of assimilation, anti-racist texts seem to promote migrants’ adoption of the Greek dominant norms and practices as a prerequisite for their integration. In other words, their linguocultural identities are devalued. For instance, in our data Greek language learning can be methodically dictated through appreciative and deontic modality.

Given the overwhelming presence of racist discourses in our corpus, we consider the sensitization of both the producers and the recipients of anti-racist texts in the particularities of liquid racism to be highly significant. In view of the above, it is also important to consider the redefinition of the term ‘anti-racism.

Βιβλιογραφία

  1. Archakis, A., S. Lampropoulou, & V. Tsakona. (2018). “‘I’m not racist but I expect linguistic assimilation’: The concealing power of humor in an anti-racist campaign”. Discourse, Context and Media 23: 53–61.

  2. Halliday, M.A.K. (1994). An Introduction to Functional Grammar. London: Edward Arnold.

  3. Tsakona, V., R. Karachaliou & A. Archakis. (2020). “Liquid racism in the Greek anti-racist campaign #StopMindBorders”. Journal of Language Aggression and Conflict 8(2): 232-261.

  4. Weaver, S. (2016). The Rhetoric of Racist Humour: US, UK and Global Race Joking. London: Routledge.

bottom of page